فصلنامه ی مطالعات توسعه ی اجتماعی - فرهنگی، دوره ی سوم، شماره ی 2 ، پاییز 39 ، صفحات 119 - 191 سبک زندگی و نسبت آن با هویت دینی مریم رفعت جاه ، زینب وفادار تاریخ دریافت : / 30 / 030 ت اریخ پذیرش : 30 / 30 / 030 چكیده در اثر گسترش مدرنیته از یک سو ناظر پیدایش دینداري هاي متنوع و هویت ها ي دیني جدید و از سوي دیگر رواج سبک هاي مدرن زندگي در کشورمان هستیم . در این شرایط از آن جا که در جامعه ي ما دین و هویت دیني همواره نقشي تعیین کننده در نگرش ها،گزینش ها و اعمال افراد دا رند مطالعه ي نقش باورهاي دیني در مواجهه با فرهنگ و سبک زندگي مصرف گراي مدرن در جامعه ي کنوني ایران ضروري مي نماید . این پژوهش بر روي زنان تنکابني انجام گرفته و در آن سعي شده پذیرش یا مقاومت این زنان در مقابل فرهنگ مصرف گرا و یا نحوه ي ترکیب آن با فرهنگ دیني که همواره به اعتدال در مصرف توصیه مي کند مورد واکاوي قرار گیرد . شیوه ي 111 . ................... . . فصلنامه ی مطالعات توسعه ی اجتماعی - فرهنگی، دوره ی سوم، شماره ی 2 ، پاییز 39 مقدمه اهمیت یافتن سبک زندگي در دنیاي امروز با پیدایش جامعه ي مصرفي ارتباط دارد . در جامعه ي مصرفي تولید انبوه کالا ، مصرف انبوه را ایجاب مي کند . در چنین جامعه اي سبک زندگي و مصرف تا آن جا اهمیت مي یابد که هویت افراد و شخصیت و منزلت اجتماعي آن ها را بازنمایي مي کند . هر چه نظام ترجیحات و سلیقه ي فرد مدرن تر و در نتیجه مصرف گراتر باشد در جامعه ي مدرن منزلت و تشخّ ص بیش تري پیدا مي کند . زیرا ارزش هایي که در چ نین جامعه اي رواج دارد فردگرایي ، مادي گرایي و غلبه ي معیارهاي ظاهري است که معمولاً جامعه ي دیني و افراد دی ن دار به آن بهایي نمي دهند ؛ زیرا روح دین با مادي گرایي، خودمداري و فردگرایي و اسراف در مصرف مغایرت دارد و همه ي ادیان کمابیش انسان را به اعتدال در همه ي ابعاد زندگي فرا مي خوانند . سبک زندگی و نسبت آن با هویت دینی ................... ............................. ........................... ............ 111 هستند و تربیت فرزندان و مدیریت خانواده را به عهده دارند مي تواند آگاهي بخش باشد، به ویژه آن که با رویکردي کل نگرانه و به صورت کیفي انجام گیرد . در خصوص نقش دین در جامعهه ي مهدرن نظر ههاي مختلفهي ابهراز شهده اسهت . گروههي از نظریه پردازان اجتماعي معتقدند گسترش عقلانیت که اساس تفکر مدرن اسهت، بها میهدان دادن بهه تفاوت هاي فردي در تفکر و سبک زندگي، سبب دگرگوني باورها و اعتقادات دیني سهنتي شهده و این امر به تدریج، به کاهش نقش اجتماعي و سیاسي دین و محدود شدن آن به حوزه ي خصوصي افراد منتهي شده است . در مقابل، شماري از متخصصان عرصه ي دین، معتقدند نشهانه اي قهوي دال بر سستي دین و اعتقادات دیني افراد و ملازمه اي میان مدرنیته و دین گریزي وجود ندارد . به علاوه یافته هاي بسیاري از پژوهش ها حاکي از آن است که دیهن هنهوز ههم نقشهي مههم و تأثیرگهذار در شیوه ي زندگي و معنا دهي به آن ایفا مي کند . در ای ن زمینه برآن شدیم که طي پژوهشي میداني به مطالعه ي سبک زندگي و ارتباط آن با میزان و نوع دینداري زنان بپردازیم ؛ آن هم در شهر تنکابن که به جهت حضور مستمر گردشگران و نیز در اثر گسترش رسانه هاي رسمي و غیررسمي در معرض تغییرات وسیع ارزشي و نگرشي قرار داشته است . س ؤ ال عمده ي این پژوهش آن است : آیا زنان تنکابني که هم از طریق گردشگران گوناگون و هم توسط رسانه هاي جمعي که در معرض آشنایي با سبک هاي زندگي مدرن قرار گرفته اند، 111 . ................... . . فصلنامه ی مطالعات توسعه ی اجتماعی - فرهنگی، دوره ی سوم، شماره ی 2 ، پاییز 39 0 - آیا میان سبک زندگي و دینداري رابطه وجود دارد؟ به بیان دیگر، آیا گرایش و نوع دینداري بر سبک زندگي زنان ت أ ثیر مي گذارد؟ 4 - آیا زنان شاغل به لحاظ نوع و میزان دینداري ( در سه بعد اعتقادي، رفتاري و پیامدي ) با زنان غیرشاغل تفاوت دارند؟ 5 - آیا سبک زندگي زنان شاغل با زنان غیرشاغل متفاوت است؟ پیشینه ی تحقیق الف - پژوهش های داخلی زینب زادسر در پژوهشي با عنوان رابطه ی دین داری و سبک زندگی در زنان تهرانی با ر وش پیمایشي بر روي نمونه اي شامل 003 نفر از زنان 3 ساله به بالاي شهر تهران مطالعه کرده است . چارچوب نظري او برگرفته از نظریه ي کنش و بر بوده وبراي سنجش ابعاد دینداري از سنجه هاي گلاک و استارک بهره گرفته و سبک زندگي را با توجه به سه م ؤ لفه ي مدیریت بدن، روابط میان شخصي و هنجارهاي مصرف مورد سنجش قرار داده است . یافته هاي پژوهش او نشان مي دهد که از میان متغیّ سبک زندگی و نسبت آن با هویت دینی ................... ............................. ........................... ............ 111 اقتصادي - اجتماعي، بر روي سبک زندگي خانواده ت أ ثیر مي گذارد و سرانجام میزان حساسیت دیني با سبک زندگي ارتباط دارد . فرهاد گوشبر ( 030 ) در پژوهشي با عنوان طبقه ی اجتماعی و سبک زندگی به بررسي سبک زندگي در طبقات بالا، متوسط و پایین پرداخته است . از آن جا که م ؤ لفه هاي سبک زندگي مدرن، استانداردهاي بالاي مصرف کالاها از جمله مسکن و لوازم زندگي، بالا بودن میزان اشتغال زنان ، پایین بودن تعداد فرزندان، اهمیت بیش تر آموزش فرز ندان و استفاده بیش تر از کالا و خدمات تجاري و اوقات فراغت خاص پیش بیني شده چنین نتیجه مي گیرد که خانواده هاي قشرهاي جدید به ویژه مدیران و متخصصان در شرایط درآمدي یکسان گرایش بیش تري به رفتارهاي فوق دارند . رباني و رستگار ( 030 ) در پژوهش خود با نام جوان، سبک زندگی و فرهنگ مصرفی که بر روي جوانان شهر شیراز انجام شده ظهور نوعي سبک زندگي مصرف گرایانه در میان جوانان شیرازي و عوامل اجتماعي و فرهنگي آن را مورد مطالعه قرار دادند . رویکرد نظري آن ها برگرفته از آراي بوردیو و فدرستون بوده و یافته هایشان نشان ده نده ي ارتباط دینداري و سبک زندگي و عدم ارتباط پایگاه اقتصادي، اجتماعي با سبک زندگي مصرفي است که حاکي از آن است که افراد طبقات مختلف گرایش یکساني به سبک زندگي مصرفي داشته اند . شیما نصرتي و ابوالفضل ذوالف قاري نیز در پژوهشي با عنوان تأثیر میزان دینداری بر سبک زندگی جوانان تهرانی، به این نتایج دست یافتند که هرچه میزان دینداري پایین تراست، سبک هاي زندگي، مدرن تر